سیناپرس: بیست و پنجمین سال از تصویب بیانیه به هنگام رسانی شده ایفلا-یونسکو درسال 1994 درباره چگونگی وضعیت،شرایط و قوانین کتابخانه های عمومی گذشت و بیست و نهم ماه نوامبر سال 2020 میلادی، شروع بیست و ششمین سالگرد این بیانیه ارزشمند است.

اولین بیانیه مصوب درباره اصول و مأموریت های کتابخانه های عمومی مربوط به سال 1949 میلادی می شود که توسط کشورهای عضو یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) مورد توافق قرار گرفت. باید توجه داشت هر چند مانیفست‌ها و بیانیه‌های تولید شده توسط سازمان هایی همچون یونسکو و به ویژه ایفلا از لحاظ قانونی اام آور نیستند اما دارای هدفی معین می باشند و آن تهیه و تدارک راهنمایی مدون برای تصمیم گیری ها است.

 یکی از موفق ترین مانیفست های همیشه کاربردی که موجبات موفقیت کتابخانه ها و کتابداران را فراهم کرده، مانیفست کتابخانه های عمومی ایفلا-یونسکو» است که در اداره کتابخانه های عمومی نقش بسزایی در همه کشورها ایفا می کند.

 این مهم به گونه‌ای است که در چند سال اخیر و طبق نظر ایفلا، مشاهده و بازدید از صفحه اینترنتی مربوط به مانیفست کتابخانه های عمومی ایفلا-یونسکو» افزایش چشمگیری داشته است. چرا که تأثیرات این سند غیر اام آور در موارد بسیار و در سطوح گوناگون در کشورهای سراسر جهان احساس و دیده شده است. مانیفست مذکور الهام بخش کتابخانه ها و کتابداران در سراسر جهان است و باعث ایجاد انگیزه و تعیین اصول و رسالت کتابخانه ها می شود؛ این مانیفست از طریق اطلاع رسانی به توسعه استراتژی در کتابخانه های عمومی منجر می شود و در نهایت به عنوان مبنایی برای ارزیابی کتابخانه ها کاربرد دارد.

این اطلاعات بر اساس شواهد به دست آمده از جستجوهای اینترنتی به چهار زبان زنده دنیا و همچنین پیشنهادات و بیانات اعضای بخش کتابخانه های عمومی ایفلا ارائه شده است. هر چند این موضوع یک بررسی جامع محسوب نمی شود اما بیانگر آن است که مانیفست کتابخانه های عمومی موجبات بحث، تصمیم گیری، چارچوب بندی و ت گذاری را برای کتابخانه های عمومی فراهم می کند.

نگاهی اجمالی به موارد درج شده در این مانیفست نقش کلیدی کتابخانه های عمومی را به عنوان دروازه آموزش و پرورش جامعه، توسعه اجتماعی، حفظ میراث و نیز چگونگی ارتقای آزادی بیان و ایجاد خلاقیت در بین افراد به طور بارز نمایان می سازد.

 بنابراین به دلیل اهمیت بسیار زیاد مفاد آن، در سال 2018 میلادی از کلیه کتابخانه های عمومی و کتابداران سراسر جهان خواسته شد تا پیش از آغاز جشن سالگرد مانیفست کتابخانه های عمومی، نسبت به بازتاب تأثیرات مثبت این بیانیه -در شبکه های اجتماعی- و در مورد چگونگی ارتباط این مانیفست با کتابخانه هایشان اقدام کنند. هدف از این کار ایجاد کمپینی متمرکز در رسانه های اجتماعی با این موضوع خاص بود تا کتابداران علاوه بر بازتاب تأثیرات این مانیفست، دیدگاه هایشان را در مورد اثرات این سند روی کتابخانه هایشان بیان کنند.

از طرفی دیگر هدف اصلی ایجاد چنین کمپینی، بیان این موضوع است که کتابخانه های عمومی مکانی برای تقویت صلح و رفاه، آزادی، عدالت و دسترسی آزاد به اطلاعات هستند. برای به جریان انداختن این موضوع در شبکه جهانی اینترنت از هشتک#PublicLibraryManifesto استفاده شد. بنابراین در طول دوازده ماه سال جاری میلادی (2019) بخش کتابخانه های عمومی ایفلا با همکاری کمیته بین المللی کتابخانه های عمومی به رایزنی و هم فکری برای بررسی مجدد این سند اقدام کردند. برای اینکه علاقمندان در تعیین مفاد سند بین المللی و ارزشمند مانیفست کتابخانه های عمومی» مشارکت نمایند می توانستند طبق دستور زیر اقدام نمایید:

"یک یا چند مورد از بندهای مانیفست را برگزینید؛ رسالت ها و مأموریت های ارائه شده انتخاب های زیادی را در اختیار شما قرار می دهند؛ بنابراین اصول کلی و قانونی مانیفست را اجرا کنید؛ عکسی تهیّه کنید که اجرای این قوانین توسط شما یا کتابخانه شما را نشان می دهد؛ به آن عکس لوگوی بیست و پنجمین سالگرد بیانیه کتابخانه های عمومی و همچنین هشتک #PublicLibraryManifestoرا اضافه کنید؛ برای تهیه لوگو آن را از شبکه اینترنت دانلود کنید؛ اطمینان حاصل کنید که نام کتابخانه و موقعیت مکانی خود را در بسته مجازی خود ثبت کرده اید؛ در این صورت است که ما خواهیم توانست (ایفلا خواهد توانست) تا تصویری جامع از اینکه مانیفست کتابخانه های عمومی در همه جا اهمّیت و کاربرد دارد ارائه کنیم."

بنابراین بر اساس مقاله ای که مجددا در سوم سپتامبر سال 2018 میلادی توسط سایت ایفلا ارائه شده است، کلیات این طرح نشان می دهد، مانیفست ایفلا-یونسکو در سراسر جهان الهام بخش بسیاری از قانونگذاران و کتابخانه داران است و اساس قوانین و استراتژی کتابخانه های عمومی را تشکیل می دهد؛ برای نمونه بهره برداری از مانیفیست مذکور برای ارزیابی کتابخانه ها» یکی از مواردی است که آن را می توان بر شمرد.

دفاع تمام قد و حمایت و تلاش بسیار زیاد کتابداران کتابخانه های عمومی، تحقیقات بیشتر در این خصوص، انجام مصاحبه ها و مواردی از این دست، به جامعه و کتابخانه داران اجازه می دهد تا درک دقیق و درستی از مانیفست مذکور داشته و همگان تأثیرات متقابل آن را در جامعه بچشند.

 ارتقاء مداوم این ابزار بسیار عالی راهکاری است که همه کتابخانه های عمومی و حتی دیگر انواع کتابخانه ها را از سقوط، انحطاط و راکد ماندن نجات می دهد. لذا ایفلا از همگان درخواست کرده بود: بیاییم با پویایی خود در این طرح ارزشمند شرکت کنیم. فدراسیون بین المللی انجمن ها و مؤسسات کتابداری (ایفلا) به عنوان ارگانی مستقل، غیر دولتی، بین المللی و غیر انتفاعی که مرکز آن در شهر لاهه در کشور هلند قرار دارد، تدارک برگزاری جشن بیست و پنجمین سالگرد این بیانیه ارزشمند با همکاری کتابخانه های عمومی را داد و هدف از برگزاری چنین جشنی را بالا بردن سطح آگاهی کتابخانه ها و کتابداران از این سند و ترغیب ایشان برای بحث و تبادل نظر به منظور اجرایی کردن بیشتر آن دانست.

چنانچه علاقمندان برای دیدن این بیانیه به سایت ایفلا مراجعه کنند مشاهده خواهند کرد که این بیانیه به بیش از  27 زبان زنده دنیا به غیر از زبان شیرین فارسی ترجمه شده است! به اهالی فن و پیشکسوتان کتاب، اهل قلم و دانشمندان علوم کتابداری پیشنهاد می شود تا در این خصوص تأمل و پیگیری های لازم را انجام نمایند.

ترجمه آخرین مصوبه مانیفست کتابخانه های عمومی مربوط به سال 1994میلادی

آزادی، رفاه و توسعه جامعه و افراد، ارزش های بنیادی انسانی به شمار می روند. این ارزش ها زمانی به دست می آیند که شهروندانی آگاه به حقوق و نقش خود در جامعه وجود داشته باشند. بنابراین مشارکت سازنده و توسعه دموکراسی به آموزشِ رضایت بخش و دسترسی آزاد و نامحدود به دانش، تفکر، فرهنگ و اطلاعات بستگی دارد. کتابخانه عمومی دروازه محلی دانش است که شرایط اساسی را برای یادگیری مادام العمر، تصمیم گیری مستقل و توسعه فرهنگی افراد و گروه های اجتماعی  فراهم می کند. این مانیفیست ( بیانیه) اعتقاد یونسکو نسبت به کتابخانه های عمومی است که آنها را به عنوان نیروی حیاتی برای آموزش، فرهنگ و اطلاعات بیان می دارد و این نوع از کتابخانه ها را عاملی ضروری برای تقویت صلح و رفاه معنوی از طریق ن و مردان می شناسد. بنابراین یونسکو دولت های ملی و محلی را برای توسعه و گسترش کتابخانه های عمومی تشویق می کند.

کتابخانه عمومی:کتابخانه عمومی مرکز و محلّی برای اطلاعات و تولید انواع دانش است که به راحتی در دسترس کاربران می باشد. خدمات کتابخانه های عمومی بر مبنای دسترسی برابر برای همگان صرف نظر از سن، نژاد، جنس، مذهب، ملّیت، زبان و یا موقعیت اجتماعی است. خدمات و مواد ویژه ای باید برای آن دسته از کاربرانی که به هر دلیل نمی توانند از خدمات و مواد معمول استفاده کنند تهیه شود؛ برای نمونه: خدمات ویزه به اقلیت های زبانی، افراد معلول و یا کسانی که در بیمارستان یا زندان هستند.

تمام گروه های سنی باید منابع مرتبط با  نیازهای خود را پیدا کنند. مجموعه ها و خدمات باید همه انواع رسانه های مناسب و فن آوری های مدرن و همچنین مواد سنتّی را در شامل شوند. کیفیت بالا ]موادکتابخانه ای[ ارتباط به نیازها و شرایط محلی اساسی هستند. مواد باید مسیرهای فعلی و تکامل جامعه و همچنین حافظه تلاش  و تصورات انسان را منعکس کنند.

مأموریت های کتابخانه عمومی:

1. مأموریت های کلیدی زیر که مربوط به اطلاعات، سواد، آموزش و فرهنگ هستند باید در هسته خدمات کتابخانه های عمومی باشد:
2.   ایجاد و تقویت عادت به مطالعه در کودکان از سنین پایین
3. حمایت از آموزش فردی و خود انگیخته و همچنین آموزش رسمی در تمام سطوح
4.  ارائه فرصت ها برای توسعه خلاقیت فردی
5.  تحریک تخیلات و تصورات و خلاقیت کودکان و جوانان
6.   ترویج آگاهی درباره میراث فرهنگی و تقدیر از هنر، دستاوردهای علمی و نوآوری ها
7. تأمین دسترسی به  فرهنگ تجلی یافته در همه هنرهای نمایشی
8. پرورش گفتگوی بین فرهنگی و حمایت از تنوع فرهنگی
9. حمایت از سنت شفاهی
10.  حصول اطمینان از دسترسی همه شهروندان به همه انواع و اقسام اطلاعات جامعه
11. ارائه خدمات اطلاع رسانی کافی به شرکت های محلی، مؤسسات و گروه های ذینفع
12.  تسهیل توسعه مهارت های اطلاعاتی و رایانه ای
13. حمایت و شرکت در فعالیت ها و برنامه های سواد آموزی برای همه گروه های سنی و آغاز چنین فعالیت ها در صورت وم

بودجه، قانون و شبکه:کتابخانه های عمومی اصولاً باید رایگان باشند. مسئولیت کتابخانه عمومی بر عهده مقامات محلی و ملی است و بایستی از سوی دولت های ملی و محلی با قوانین ویژه و تأمین مالی حمایت شود. [کتابخانه عمومی] باید جزء اساسی از هر استراتژی بلند مدت برای فرهنگ، ارائه اطلاعات، سواد و آموزش باشد.

برای اطمینان از هماهنگی و همکاری کتابخانه ای در سراسر کشور، باید قوانین و برنامه های استراتژیک و همچنین یک شبکه کتابخانه ای  ملی بر اساس استانداردهای مورد توافق از خدمات تعریف و ترویج شود.

شبکه کتابخانه های عمومی باید در ارتباط با کتابخانه های ملی، منطقه ای، تحقیقاتی و تخصصی و همچنین کتابخانه های مدارس، دانشکده ها و دانشگاه طراحی شود.

عملیات و مدیریت

یک ت روشن، با تعریف اهداف، اولویت ها و خدمات در ارتباط با نیازهای جامعه محلی باید تنظیم شود. کتابخانه عمومی باید به طور مؤثر سازماندهی شده و استانداردهای حرفه ای را درعملکرد خود رعایت کند.

همکاری با شرکای مرتبط نظیر:گروه های کاربری و سایر گروه های حرفه ای در سطح محلی، منطقه ای، ملی و نیز بین المللی باید تضمین شود.

خدمات باید از لحاظ فیزیکی در اختیار همه اعضای جامعه  باشد. این موضوع نیازمند موقعیت خوب برای ساختمان کتابخانه ها، تسهیلات خوب برای خواندن و مطالعه و همچنین فن آوری های مربوطه و ساعات کار کافی متناسب با نیاز کاربران است. خدمات راه دور برای کسانی که قادر به بازدید از کتابخانه نیستند نیز به همین نسبت باید مورد توجه باشد.

خدمات کتابخانه باید با نیازهای مختلف مردم در مناطق شهری و روستایی هماهنگ باشد.کتابدار یک واسطه فعال بین کاربران و منابع است. آموزش حرفه ای و مداوم کتابدار برای اطمینان از خدمات کافی و مناسب، ضروری است.

زمان بهره برداری از کلیه برنامه های آموزشی توسط کاربران کتابخانه های عمومی، بایستی در جهت کمک به آنها تمام ظرفیت ها و منابع لازم تدارک دیده شود.

بنابراین از تصمیم گیرندگان در سطوح ملی، محلی و همچنین جامعه کتابداران در سراسر جهان درخواست می شود اصول مندرج در این بیانیه را اجرا نمایند.

*مهدی لطفی پناه-کارشناس ارشد و دانش آموخته برتر علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران-مدیر اداره اطلاع رسانی و کتابخانه تخصصی پژوهشگاه رویان.

به گزارش لی، در دنیای تحقیقات تعدادی سامانه جهت تشخیص هویت و تمایز بین پژوهشگران مانند ORCID[۱] و Scopus ID[۲]  و یا ISNI[۳] تهیه و تدارک دیده شده است و به صورت بر خط در دسترس هستند؛ برخی از این سامانه ها نیاز به رمز ورود و نام کاربری دارند و برخی به صورت رایگان در اختیار پژوهشگران قرار گرفته است.

سامانه ResearcherID»، سامانه ای است که توسط قدیمی ترین و معتبرترین پایگاه استنادی جهان تامسون رویترز»[۴] ) شرکت چندملیتی رسانه‌های گروهی است)، که در سال ۲۰۱۰ از سوی اینتربرند، به‌عنوان با ارزش‌ترین برند در کشور کانادا شناخته شد ایجاد و عرضه شده است تا ضمن جلوگیری از ابهام در شناسایی پژوهشگران و تشابه اسمی نویسندگان، رزومه علمی فرد را نیز به نمایش بگذارد. به طور مثال ممکن است در یک مقاله نام فردی Mahdi Lotfi  و در مقاله دیگری Lotfi Mahdi  نوشته شده باشد و در مقاله ای دیگر M.Lotfi.  این سامانه با کمک شناسۀ اختصاص داده شده تحت نام هر فرد، به تفکیک و تمایز پژوهشگران می پردازد.

استفاده از این سامانۀ رایگان پروفایلی پژوهشی و معتبر را برای هر یک از پژوهشگران شکل می دهد و از این طریق برخی شاخص های مربوط به عملکرد علمی افراد نمایش داده می شود. برخی از این شاخص ها شامل: اچ ایندکس نویسنده، متوسط استناد به مقاله، تعداد مقالات و تعداد کل استنادات و تعیین میزان همکاری های علمی است[۵]. به همه پژوهشگران به ویژه در حوزه زیست فناوری توصیه می شود تا برای مشاهده گراف های مربوط به شبکه هم تألیفی و شبکه استنادی، به این سامانه بپیوندند؛ برای مشاهده گراف ها نیازی به نصب نرم افزار یا اپلیکیشن نیست[۶].

همچنین توسط سامانه ResearcherID» امکان مدیریت تولیدات علمی پژوهشگر در نرم افزار EndNote به آسانی فراهم است[۷].

پژوهشگران برای استفاده از این سامانه به نشانی اینترنتی 

www.researcherid.com مراجعه کنند و پس از کلیک بر روی گزینه ثبت نام (Join Publon Now) و ثبت مشخصات شخصی خود همچون نام، نام خانوادگی و نشانی پست الکترونیکی و تعیین رمز عبور برای ورود به سامانه، ایمیل تأییدیه را برای فعال سازی حساب کاربری دریافت کنند. پس از فعال سازی حساب کاربری در صندوق پست الکترونیک و یا هرمه (Spam)، به سامانه وارد شوید و بر روی New to ResearcherID کلیک کنید تا در این سامانه نمایه شوید.

پژوهشگران برای افزودن تولیدات علمی می توانند از سه طریق اقدام کنند و به مدیریت اطلاعات خود بپردازند:

جستجو در پایگاه اطلاعاتی Web of Science

استخراج اطلاعات از نرم افزار مدیریت منابع علمی EndNote

بارگذاری منابع (Upload RIS File)

از دیگر قابلیت های ResearcherID» مدیریت و به اشتراک گذاری تولیدات علمی و اطلاعات علمی پژوهشگران، شناسایی زمینه موضوعی مورد علاقه پژوهشگران، تعیین محل جغرافیایی و مشاهده رزومه ایشان توسط داوران بین المللی و نشریات علمی است.

یکی دیگر از مزایای این سامانه، ارزیابی یکپارچه پژوهشگران به صورت برخط (آنلاین) و به اشتراک گذاری اطلاعات ایشان به صورت باز به دیگر محققان، تأمین کنندگان و مدیران مراکز علمی جهان با استفاده از یک شناسه دایمی است تا به ردیابی خروجی های علمی پژوهشگران خود یا دیگر مراکز بپردازند. به نقل از سایت مذکور: این سامانه در ابتدای مسیر توسعه یکی از ابزارهای معتبر مدیریتِ سوابق ِپژوهشگران و دسترسی به داده های حاصل از ایشان است. مدیران مجموعه ها و مراکز علمی به منظور کسب خدمات بیشتر می توانند از طریق نشانی ایمیل 

data@publons.com ارتباط برقرار کنند؛ چرا که مدیران مراکز علمی- تحقیقاتی نمی توانند به طور رایگان داده های حاصل از پژوهشگران را دانلود کنند[۸].

گفتنی است هر چند ResearcherID» به دلیل رویکرد های تجاری مورد انتقادات شدیدی قرار گرفته است ولی ابتکار عمل این سامانه در یکپارچه سازی اطلاعات علمی قابل ستایش همگان شناخته شده است.

نکته بسیار مهمی که پژوهشگران ایرانی مؤکداً نباید از آن غفلت کنند آن است که چنانچه پژوهشگری دارای شناسه ORCID می باشد بهتر است برای افزایش داده های خود در Web of Science و تطبیق موارد، در اولین فرصت اقدام به پیوند دادن ( لینک دادن و اتصال ) حساب کاربری ORCID با شناسه ResearcherID کند. به همین منظور در صفحه تنظیمات حساب کاربری خود، بر روی نوار Connected Account کلیک کنید؛ واژه اتصال (Connect) را که در کنار نوع حساب ( Account Type) قرار دارد را انتخاب کنید و اعتبار حساب مورد نظر را تأیید کنید. علاقمندان به مشاهده فیلم آموزشی این سامانه به سایت زیر مراجعه کنند:

https://clarivate.com/products/researcherid/orcid-initiative/

ترجمه و تألیف: مهدی لطفی پناه؛ کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران. مدیر اداره اطلاع رسانی و کتابخانه تخصصی پژوهشگاه رویان.

منابع: 

۱. Open Researcher and Contributor ID

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی تهران، آقای مهدی لطفی پناه به عنوان برترین دانش آموخته دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1395 در رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی معرفی شد.

در پنجمین جشن یکپارچه دانش آموختگان دانشگاه علوم پزشکی تهران که بیش از چهار هزار نفر از جمله اساتید دانشگاه حضور داشتند، آقای مهدی لطفی پناه موفق به دریافت تندیس بلورین دانشگاه علوم پزشکی تهران و لوح تقدیر از رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران- جناب آقای دکتر جعفریان- شد.

این مراسم در دانشکده تربیت بدنی دانشگاه علوم پزشکی تهران مورخ 31 تیر ماه برگزار شد.

شایان ذکر است که این مراسم با حضور دکتر لاریجانی، معاون آموزشی وزارت بهداشت، دکتر حریرچی قائم مقام وزیر بهداشت، دکتر جعفریان رییس دانشگاه، روسای دانشکده ها، اعضای هیات علمی، فارغ التحصیلان، کارکنان و خانواده های آنها برگزارشد.
در این مراسم دکتر بهادری رییس دفتر دانش آموختگان، دکترحریرچی قائم مقام وزیر بهداشت و دکتر جعفریان رییس دانشگاه سخنرانی کردند. همچنین از کتاب یادنامه دانش آموختگان دانشگاه توسط دکتر حریرچی و دکتر بهادری نیز رونمایی شد. 
در بخشی دیگر از این مراسم، از فارغ التحصیلان و اعضای هیات علمی برگزیده دانشکده های مختلف دانشگاه تقدیر شد که در این میان دکتر ریتا مجتهدزاده استادیار دانشکده مجازی به عنوان استاد برتر و مهدی لطفی پناه دانشجوی کارشناسی ارشد رشته کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشکده مجازی به عنوان دانش آموخته برتر معرفی و لوح سپاس و تندیس از رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران دریافت کردند.
همچنین برپایی غرفه‌های مختلفی از جمله غرفه تعیین گروه خونی( توسط دانشجویان پیرا پزشکی)، آتلیه عکس و قرائت سوگندنامه دانش آموختگان دانشگاه، توسط دکتر بهادری و تکرار آن توسط کلیه فارغ التحصیلان رشته های مختلف علوم پزشکی، مراسم آتش بازی، اجرای موسیقی دانشجویان دانشگاه، موسیقی زنده گروه رستاک و انداختن عکس‌های سلفی از بخش های سرگرم کننده این جشن به یاد ماندنی بود.

گفتنی است در این مراسم دکتر سعادت قائم مقام رییس دانشکده مجازی و تعدادی از کارکنان و دانشجویان دانشکده مجازی نیز حضور داشتند.

به گزارش لی، این ابزارِ ارائه دهنده خدمات علمی که بی تردید یکی از ابزارهای بی همتا در شبکه جهانی اینترنت است و برنده جوایز متعدد بین المللی به دلیل نوآوری در فناوری شده به نشانی 

www.growkudos.com قابل دسترس است؛ ابزاری که می توان آن را ابزارِخدمات علمی شهرت پذیر» نامید.

کودوس [

۲]» با هدف گسترش و افزایش دسترس پذیری اطلاعات علمی- تحقیقاتی، به کمک نویسندگان حوزه های علمی و تحقیقاتی سراسر جهان آمده است و موجبات انتشار، تبادل نظر و اشتراک گسترده مطالب منتشر شده پژوهشگران و دانشمندان را به سرعت غیر قابل باوری فراهم ساخته است.

 توسط این ابزار، نویسندگان نشریات علمی- پژوهشی قادر هستند تا مطالب علمی خود را با زبانی ساده نویسی شده برای همکاران پژوهشگر خود در اقصی نقاط دنیا توصیف کنند و اطلاعات پایۀ بیشتری از مقالات را در اختیار آنها قرار دهند و تأثیرات قرار دادن این اطلاعات ساده را از طریق ایجاد لینک های پیگیری که کودوس» در اختیار نویسندگان در هنگام ثبت اطلاعات قرار می دهد بر معیارهای انتشار مشاهده کنند. کودوس» این اختیار را به کاربران می دهد تا مطلب مورد نظر خود را در همه شبکه های دانشگاهی و شبکه های اجتماعی که نویسندگان در آنها عضویت دارند به طور یکپارچه به اشتراک بگذارند. ابزاری که خود را اینگونه معرفی می کند: شتاب دهنده تأثیر پژوهش [

۳]». پیوستن به جامعه جهانی محققان به وسیله این ابزارِ کمتر شناخته شده موجبات برقراری ارتباطات کاری مؤثرتر پژوهشگران با یکدیگر را فراهم می سازد؛ به بیانی دیگر این ابزار با قابلیت یک شتاب دهنده، تأثیرات مثبت علمی زیادی بر روی جهان هستی می گذارد. در حالی که این یادداشت نگارش می شود بیش از ۲۹۰ هزار نویسنده و پژوهشگر برای افزایش ضریب تأثیر انتشارات علمی خود از کودوس» استفاده می کنند؛ چرا که همه نویسندگان بر این موضوع واقفند که بدون انتشار، تحقیقات علمی هیچ گونه ارزشی ندارند [

۴].

 توسعۀ 

کودوس» با هدف کمک به پژوهشگران و تقویت همکاری های پژوهشی انجام شده است و این سامانه در وبسایت خود، اطمینان داده است که پژوهشگران با آپلود مطالب علمی، بیشتر دیده خواهند شد[

۵][

۶] و میزان استنادات علمی ایشان به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت. مطالعات اخیر نشان داده است هر چند برای توضیح و تشریح مطالب علمی انتشار یافته شده به زبان ساده توسط پژوهشگران و به اشتراک گذاری مطالب علمی از طریق سامانه کودوس» تنها ۱۰ دقیقه زمان صرف می شود ولی انجام این فرایند منجر به رشد و افزایش ۲۳% درصدی دانلود متن مقالات توسط دیگر پژوهشگران سراسر جهان می شود[

۷][

۸]. این موضوع به مفهوم افزایش ضریب تأثیر و اچ- ایندکس ایشان است. این سامانه برنده جایزه ای.ال.پی.اس.پی[

۹]( انجمن جامعه ناشران دانش آموخته و حرفه ای) در سال ۲۰۱۵ و همچنین جوایز نپکو[

۱۰]، اوتسل[

۱۱]، اینوویتیو [

۱۲] و چارلستون [

۱۳] شده است.[

۱۴]

 ارزش این سامانه زمانی مشخص می شود که شرکت 

کودوس» در وبلاگ رسمی خود در اکتبر سال ۲۰۱۴ میلادی اعلام کرد که با هدف کمک به محققان و مؤسسات علمی و افزایش میزان بازدید، مشاهده پذیری و ضریب تأثیر پژوهشگران، به گسترش همکاری و شراکت با تامسون رویترز» پرداخته است [

۱۵]. در همین ارتباط ملیندا کنوی [

۱۶]» بنیانگذار و مدیر کودوس» با بیان خرسندی از آغاز این همکاری گفت: پژوهشگران و فعالیت های ایشان همواره و در همه حال با تعداد زیادی از معیارهای سنجش علمی کاملاً پیچیده روبرو است و یکی از دغدغه های اصلی کودوس یکپارچه سازی همه معیارهای سنجش تحقیقات و قرار دادن همه آنها در یک پلتفرم است؛ این یکی از مهمترین خدمات سامانه کودوس با همکاری تخصصی ترین ارائه دهنده اطلاعات استنادی است. این موضوع را معاون استراتژی و مشارکت شرکت تامسون رویترز نیز تأیید کرده است [

۱۷].

 بنابراین نگارنده به کلیه پژوهشگران سفارش می کند تا پس از انتشار مطالب علمی خود در نشریات علمی- پژوهشی، مقاله خود را در کودوس» جستجو کنند و با تکیه بر این سامانه یکپارچه، مقاله خود را در هر فضای مجازی، از جمله فیسبوک [

۱۸]، توییتر [

۱۹] و دیگر پلتفرم ها و شبکه های اجتماعی – بدون ورود به یکایک آنها- به اشتراک بگذارند و ضریب تأثیرات علمی خود را پس از ساده نویسی مطلب مشاهده کنند. استفاده از این خدمت برای مؤسسات و ناشران هزینه در بر دارد.

 ترجمه و تألیف: مهدی لطفی پناه؛ کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران. مدیر اداره اطلاع رسانی و کتابخانه تخصصی پژوهشگاه رویان.

به گزارش لی، فناوری سمانتیک اسکالر» (دانشنامه معنایی) پروژه و سرویس رایگانی است که توسط مؤسسه تحقیقاتی هوش مصنوعی آلن»

[۱] توسعه یافته است و در سال ۲۰۱۵ میلادی به طور رسمی و به رهبری یکی از بنیانگذاران شرکت مایکروسافت به نام پائول آلن» 

[۲]به عنوان اولین موتور جستجوی مبتنی بر هوش مصنوعی به منظور تسریع در فرایند تحقیقات علمی و در جهت تهیه مقالات نشریات علمی- تخصصی طراحی شده است تا خدمات خود را به طور رایگان در اختیار عموم پژوهشگران قرار دهد.

[۳]

[۴] این مؤسسه که از ترکیب مهندسان و پژوهشگران در شهر سیاتل آمریکا

[۵]تشکیل شده، تلاش می کند تا با دستیابی و ایجاد نظام های هوش مصنوعی به وسیله استدلال و درک فرایندهای منطقی، یادگیری، کسب تجربه و توانایی خواندن (درک مطلب) به پیشرفت های علمی دست یابد.

[۶]

پروژۀ سمانتیک اسکالر» ترکیبی از سیستم یادگیری ماشینی

[۷]، سیستم پردازش زبان طبیعی

[۸] و سیستم بینایی دستگاه (دیددستگاه)

[۹]  برای افزودن لایه تحلیل معنایی»

[۱۰] در قالب روش های سنتی تحلیل استنادی

[۱۱]، استخراج عناصر و اشکال وابسته، نام نهادها و اشخاص و در نهایت مکان رخداد یا همان محل نشر مقاله است.

[۱۲] ارزش این پروژه نوین که به نشانی اینترنتیwww.semanticscholar.org و یا https://allenai.org/semantic-scholar/ قابل دسترس است به هیچ عنوان با پروژه های پاب مد

[۱۳] و گوگل اسکالر

[۱۴] قابل قیاس نیست؛ در مقایسه با این دو پروژه کاربردی، سمانتیک اسکالر» از یک سو به منظور تعیین برجسته ترین، مهمترین و تأثیرگذارترین مقالات علمی- تحقیقاتی طراحی شده است و از سوی دیگر به شناسایی ارتباط بین این داده ها اقدام می کند. به بیانی ساده بهره برداری از پروژه هوش مصنوعی در استخراج داده ها به پژوهشگران سراسر جهان اجازه می دهد تا ایشان از میان میلیون ها مقاله علمی منتشر شده -در پایگاه های اطلاعاتی متعدد و شبکه جهانی اینترنت- به سرعت مقاله مورد نظر و مرتبط با موضوع خود را بیابند و نسبت به گلچین مهم ترین و تأثیرگذارترین ها اقدام کنند.

دکتر اورن

[۱۵] کارآفرین و متخصص علوم رایانه و مدیر عامل

[۱۶] همین شرکت، دلیل توانمندسازی سیستم های استخراج دانش به هوش مصنوعی را رشد انفجاری علم دانسته است. کاری که آقای اورن و همکارانشان انجام داده اند پاسخگوی نیازهای بالقوه و بالفعل یک پژوهشگر است؛ کدام مقالات مهم تر هستند؟ کدام یک از مقالات بیشترین کیفیت و اعتبار را دارند؟ آیا شخص دیگری بر روی مسئله مورد نظر کار کرده است؟ اینها پرسش هایی هستند که اکنون توسط هوش مصنوعی در چند ثانیه قابلیت پاسخ دادن دارند و در روند پژوهش های پژوهشگران تسریع ایجاد می کند و مسائل بزرگ را سریعتر حل و فصل می کند.  فرایند جستجوی سمانتیک اسکالر» از طریق خزیدن (ردیابی) و البته با بهره برداری از سیستم ماشین خوان

[۱۷] که یکی از سیستم های هوش مصنوعی برای درک متون

[۱۸] است و سیستم بینایی دستگاه (جستجوی بصری) در شبکه جهانی انجام می گردد و در این فرایند کلیه فایل های مقالات با فرمت پی.دی.اف که در شبکه در دسترس هستند را شناسایی و بازیابی کرده و به استخراج عناوین، متون، نمودارها و نمایه همه آنها برای بازیابی های متنی آتی اقدام می کند؛ در ادامه با استفاده از سیستم پردازش زبان طبیعی به شناسایی برترین مباحث موضوعی (برترین مقالات) می پردازد و پس از فیلترینگ و طبقه بندی اطلاعات و مباحث، به تفکیک اطلاعات بر اساس نوع مقاله و تعیین میزان تأثیرگذاری هر مقاله و استناد می پردازد. سامانه سمانتیک اسکالر» دارای رابط کاربری بسیار ساده

[۱۹] و بهینه شده برای کاربرد بر روی تلفن همراه

[۲۰] است تا انتظارات پژوهشگران را از یک سیستم پیشرفته فراهم سازد. به بیانی دیگر شالوده سمانتیک اسکالر» برای غلبه بر اضافه بار اطلاعاتی است که همواره پژوهشگران درگیر آن بوده اند تا زین پس برترین اطلاعات را به سرعت بیابند. مدیر عامل مؤسسه تحقیقاتی هوش مصنوعی آلن» معتقد است: این اولین گام هوش مصنوعی برای کمک به موتورهای جستجوگر است که قادر به اتصال نقطه های مطالعات متقابل به منظور شناسایی  فرضیه های جدید و ارائه پیشنهاد آزمایش هایی است که اگر هوش مصنوعی نبود از دست می رفت. وی هدف بهره برداری از هوش مصنوعی در فرایند جستجو را پاسخ به برخی از مشکل ترین مسائل علمی می داند. پژوهشگران می توانند مطالب مورد نظر خود را با استفاده از آی های پیش بینی شده در سمانتیک اسکالر» برای فیلترینگِ اطلاعات، پالایش اطلاعاتی کنند و دقیقاً آنچه را نیاز دارند در میان مطالب جستجو شده بیابند. فیلتر این جستجو ها به مانند دیگر پایگاه های اطلاعاتی معتبر شامل: سال انتشار، نوع مقالات، نویسندگان، مقالاتی که فایل پی.دی.اف

[۲۱] دارند، مقالات کامل، مقالات کنفرانس ها و نشریات علمی به تفکیک نشریات می شود. همچنین قابلیت مشاهده استنادها به هر یک از مقالات و تعیین مؤثرترین استنادها؛ مشاهده جداول، نمودارها، مراجع، منابع و همچنین مقالات مشابه و مرتبط به تفکیک وجود دارد. پژوهشگران توسط این سامانه قادر خواهند بود تا به ذخیره اطلاعات و در صورت نیاز در همین سامانه اقدام به نقل قول نویسی

[۲۲] کنند.

از مزایای دیگر این سیستم هوشمند، مشاهده مقالات استناد شده و شناسایی این موضوع است که چه قسمتی و چگونه بسیاری از محققانِ دیگر به یک مطلب یا مقاله ارجاع داده اند؛ این راه خوبی برای تعیین تأثیر سودمندی بیشتر برای مواقع ارجاع است. موضوع دیگر دستیابی منحصر به فرد پژوهشگر به ارقام، اشکال، جداول و یافته ها در یک فضای گرافیکی خاص است که اغلب پژوهشگران به دنبال آن هستند

[۲۳].

 از ماه ژانویه سال ۲۰۱۸ میلادی و پس از انجام پروژه ای که در سال ۲۰۱۷ میلادی به منظور افزودن مقالات زیست پزشکی

[۲۴] و خلاصه های موضوعی انجام شد، بیش از ۴۰ میلیون مقاله در حوزه علوم رایانه و زیست پزشکی به مجموعه اصلی سمانتیک اسکالر» افزوده شده است

[۲۵]؛  در ماه مارچ ۲۰۱۸ میلادی، داگ ریموند

[۲۶]، کسی که مبتکر توسعه برنامه های یادگیری ماشینی پلتفرم آمازون الکسا»

[۲۷]نیز بود به پروژه عظیم سمانتیک اسکالر» برای رهبری آن دعوت شد. 

[۲۸] باید دانست کسب دانش از منابع سازمان یافته و دارای ساختار و غیر ساختار یافته (متن، تصویر) از اهداف استخراج دانش

[۲۹] به ترتیب توسعۀ داده به اطلاعات، اطلاعات به دانش است و در دوره کنونی ضرورت وجود دانش در اشکالی شامل ماشین با قابلیت خوانش و ماشین با قابلیت تفسیر ضرورتی اجتناب ناپذیر است؛ بنابراین در دنیای کنونی انباشته شده از اطلاعات خرد و کلان، بی ارزش و ارزشمند، بایستی دانش را به گونه ای ارائه کرد که قابلیت تشریح داشته باشد؛ اگرچه ممکن است منظور همان سیستم استخراج اطلاعات از طریق پردازش زبان طبیعی باشد ولی در این طرح هدفِ استخراج اطلاعات فراتر از ایجاد اطلاعات ساختار یافته است؛ چرا که ابزارهای هوش مصنوعی جدید حتی قادر به استخراج دیدگاه ها از مجموعه های کوچک تری از اطلاعات هستند

[۳۰].

شاید بتوان گفت که دیدگاه افزودن ده ها میلیون عنوان مقاله در حوزه مطالعات زیست پزشکی در سامانه سمانتیک اسکالر» مربوط به داستان دل درد خانم ماری هاگمن

[۳۱] باشد. هاگمن به عنوان مدیر ارشد تولیدات هوش مصنوعی مؤسسه تحقیقاتی آلن نقش مهمی در شناخت ادغام اسناد موجود در پایگاه اطلاعاتی پابمد و دیگر پایگاه های زیست پزشکی به عنوان ابزاری برای جستجوهای آکادمیک ایفا کرد. وی به مدت پانزده سال و پیش از آنکه تجربه مهندسی نرم افزار در آلن را کسب کند، از دل درد و التهاب معده رنج می برد؛ پزشک متخصص برای وی نسخه ای از داروهای متعدد تجویز کرد و به هاگمن گفت: مجبور است تا برای بقیه عمر از این داروها استفاده کند. هاگمن می گوید: با دیدن این شرایط و با توجه به اینکه هنوز جوان بودم، تصمیم گرفتم که برای خودم کاری کنم؛ چون پزشکان نمی توانستند پاسخ درستی در مورد دل دردهای مکررم ارائه دهند؛ بنابر این در میان مطالب پزشکی و با رجوع به موتورهای جستجوگر به جستجو پرداختم و مطالعه ای را یافتم که در آن محققان به نوعی باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری

[۳۲]به عنوان یک علت بالقوه اشاره کرده بودند. هاگمن با این سطح از دانش، متخصص دیگری را متقاعد کرد تا آنتی بیوتیک هایی مربوط به این نوع باکتری تجویز کند. همان جستجو باعث درمان همیشگی هاگمن شد. پس از این ماجرا، همواره هدف وی کمک به پژوهشگران و حتّی عموم افراد است تا بتوانند مرتبط ترین مطالب علمی و پرسش های پزشکی را بیابند و به آنها پاسخ دهند. سرانجام با حمایت های پائول آلن، سمانتیک اسکالر» به عنوان ابزار ویژه ای برای جستجوی مطالعات علم رایانه در سال ۲۰۱۵ میلادی راه اندازی شد و در سال ۲۰۱۶ میلادی پایگاه داده آلن در حوزه تحقیقات علوم اعصاب نیزگسترش یافت. پس از آن هاگمن و همکارانش الگوریتم های جدیدی را برای گسترش اسناد از ۱۲ میلیون به ۴۰ میلیون ابداع و پیاده سازی کردند. هاگمن معتقد است که الگوریتم ها و ابزارهای موتورهای جستجوگر پیشرفته باید به گونه ای باشند که به تازه کارها به همان مقدار کمک کند که به پژوهشگرانِ متخصص کمک می کند. به طور مثال اگر واژه زخم معده

[۳۳]  را تایپ کنیم، زخم معده

[۳۴] ظاهر می شود که یک عبارت پزشکی تخصصی است ولی عموم مردم از آن درکی ندارند و موضوع همچنان برایشان ناشناخته باقی می ماند؛ هوش مصنوعی توانایی تفکیک خواسته ها دارد. نکته دیگر کاربرپسندی

[۳۵] هوش مصنوعی سمانتیک اسکالر» است که تمایز ویژه ای است که این سامانه نسبت به پابمد و گوگل اسکالر دارد. اما هدف رقابت با این ابزارها نیست؛ بلکه سمانتیک اسکالر» با شرکت گوگل، مایکروسافت، شرکت چینی بایدو

[۳۶] و تعدادی از معتبرترین شرکت های مرتبط با هوش مصنوعی همکاری دارد و هدف از این همکاری تسهیل در به اشتراک گذاری داده ها در یک سطح پایه است که از طریق آن منابع بیشتری برای ایجاد نوآوری اختصاص یابد

[۳۷].

نگارنده به متخصصان علوم زیست پزشکی سفارش می کند تا در پژوهش های خود از این ابزار بهره برداری کنند.

ترجمه و تألیف: مهدی لطفی پناه؛ کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران. مدیر اداره اطلاع رسانی و کتابخانه تخصصی پژوهشگاه رویان.

عصر روز سه شنبه سی و یک خردادماه در جلسه‌ای با حضور اعضاء هیئت رئیسه پژوهشگاه رویان، مراسم تکریم و معارفه مدیر اداره روابط عمومی و امور بین‌الملل و همچنین مدیر اطلاع‌رسانی و کتابخانه رویان برگزار شد.

در ابتدای این جلسه که مهدی لطفی‌پناه به‌عنوان مدیر جدید اداره روابط عمومی و امور بین‌الملل و رحیم توسلیان به‌عنوان مدیر اداره اطلاع‌رسانی و کتابخانه معرفی شدند، دکتر عبدالحسین شاهوردی ضمن تشکر از مدیرانی که قبول مسئولیت کردند برای آنها آرزوی موفقیت کرد. ایشان ضمن بیان بخشی از خلاقیت‌های مدیر سابق روابط عمومی به ذوق و پویایی مدیر جدید این اداره اشاره کرد.

در ادامه جلسه دکتر احمد وثوق ضمن بیان خاطراتی از روند آشنایی خود با مدیر سابق روابط عمومی، از کمک‌ها و خدمات ارزنده ایشان تقدیر کرد و در ادامه مدیر جدید روابط عمومی را نیز فردی فرهنگی عنوان کرد.

سپس به‌ترتیب معاونان پشتیبانی، آموزش و پژوهش از سوابق ارزشمند دو مدیر تقدیر کرده و ابراز امیدواری کردند تا این جابه‌جایی بتواند مسیر جدیدی برای پیشبرد اهداف سازمانی پژوهشگاه به ارمغان بیاورد.

لطفی‌پناه مدیر جدید روابط عمومی نیز ضمن تقدیر از خدمات ارزشمند اداره روابط عمومی در طول سال‌های گذشته ابراز امیدواری کرد با یاری دیگر مدیران و همکاران بتواند در جهت توسعه و بهبود فعالیت‌های متنوع پژوهشگاه رویان خدمتگزاری کند.

این مراسم با تقدیم لوح یادبود و هدیه هیئت رئیسه پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی پایان یافت.